Allah’ın Hikmetinden Sual Olur mu?

İnsanın, varlığı ve oluşu anlama su¨recinde karşılaştığı en önemli sorulardan biri, peş peşe var olan şeyler arasında gerçekten nedensel bir ilişki bulunup bulunmadığıdır. Bu soruya verilen olumlu ve olumsuz yanıtlar, metafizik du¨şu¨ncenin ana yapısını doğrudan belirler. Zira insanî bir çaba olarak metafizik, var olduğu du¨şu¨nu¨len bu¨tu¨n şeyler arasındaki varlık ilişkisinin niteliğini bilmeyi amaçlar. Metafizik bir sorun olarak nedensellik tartışmasının temel sorusu ise Tanrı’nın fiillerini iradî olarak mı yoksa zorunlu olarak mı yaptığıdır.

İşte bu çalışmanın amacı, kelamcıların, ilâhî kudretin mutlaklığı ile duyulur du¨nyadan hareketle anlamlandırılan ahlâkî kavramların Tanrı’ya yu¨klem yapılması arasındaki gerilimi nasıl çözdu¨klerini ortaya koymaktır. Bu amaçla Mutezile, Eşariyye ve Mâturîdiyye gibi kelam mekteplerinin teorilerini temsil eden du¨şu¨nu¨rlerin göru¨şleri ele alınmış, ardından da du¨şu¨nu¨rlerin yaklaşımları, kelam usulu¨ açısından genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Kelam geleneğinin bu¨yu¨k şahsiyetlerinin –halk nezdinde bilinen ifadesiyle– Allah’ın hikmetinden sual olup olamayacağı sorusunu nasıl cevapladıklarını inceleyen bu kısa fakat özlu¨ çalışma, İslam du¨şu¨nce geleneğinde Tanrı’nın fiilleri tartışmasına eğilen araştırmacılar için kayda değer ve yol gösterici bir nitelikte olmasının yanında, ilâhî fiiller hakkında tefekkür eden okurların da istifade edebileceği bir metin.