Digenes Akrites Anadolu'nun Büyük Destanı

Grottaferrata ve Escorial versiyonlari, Yunanca ve Türkçe olarak...Tüm versiyonlar içindeki en eskisi Grottaferrata el yazmasidir. Trabzon ve Andros versiyonlari açikça Grottaferrata versiyonuna dayanmaktadir. Escorial versiyonu ise, tamamen farkli, kendine has bir versiyondur. Dizeler arasindaki bosluklarin çok olmasi nedeniyle olaganüstü bir sekilde kisaltilmis durumdadir ve dili daha çok halk dili yönündedir. Escorial’de yarim kalmis dizeler yeniden düzeltilmis ve dönemin halk siirine göre uyarlanmistir. Fakat tüm versiyonlarda aralarindaki iliskiler isiginda konu ayni tarzla islenmistir ve genel olarak kahramanin basarilari ve ölümü üzerine konusulmaktadir. Destan iki kisimdan olusmaktadir. Ilk kisim “Emir’in Türküsü”, ikinci kisim ise “Digenes’in Hikayesi diye adlandirilmaktadir. (…)“Emir’in Türküsü”nün sonunda, Araplarin ve Bizanslilarin baris içinde dostça yasamalarinin umudu ifadeedilmektedir. Araplar o zaman Bizanslilarin müttefiki olmuslar, fakat süphesiz kendi kahramanlik sarkilarini da unutmamislardir. Bu bariscil atmosferin, özellikle birinci ve ikinci kitaplarda egemen oldugu görülmektedir.Askin yardimiyla düsmanin taraftar kilinmasi ve ayni zamanda Bizans topraginda yerlesmesi anlatilmaktadir. Bu Bizans tarafindan bir savas basarisi degildir, fakat Bizansli bir prensesin zaferidir. Arap Emiri onun güzelligine vurulmustur. Bazi arastirmacilara göre de, Digenes ve Akritika Targoudia’larda esas konu, “gelinin kaçirilisi” ve“kahramanin güzel gelini hak etmesidir” ve bu israrla vurgulanmaktadir.Ayni bariscil ortamin destansal bir Türk halk hikayesi olan “Seyyid Battal”da da oldugu görülmektedir (...)Bizanslilar sürekli Arap akinlarina karsi hem kendi varliklarini, hem de sinirlarini koruyabilmek için durmaksizinsavasmak zorunda kalmislardir. Bu iki dünya yani Arap ve Bizans dünyasi arasindaki büyük savasim, 8. yy.’ dan itibaren baslayarak gelecek üçyüz yil da da (yani 9. yy- 11. yy.) doruk noktasina ulasmistir. Bu savasimi ilk olarak “Akrites”ler durdurmuslardir. Pek çok imtiyazlar verilmis olan Akrites’ler özellikle Firat Nehri’nin, Toroslar’in ve Antitoros’larin daglik sinir boylarinda görevlerini yerine getirmislerdir. Bu bölgeler 11. yy. civarlarinda en büyük gelisimi gösteren Akritika Tragoudia’larina besiklik etmistir. Akritika metinleri, halkin yüreginden gelen sesi dile getirmektedir. Farkli dinler arasinda yapilan evlilikleri, gelinin kaçirilisini, askin acisi ve gücünü olaganüstü inanilmaz hikayelerle anlatmakta yani bir bakima skandallar üzerine konusmaktadir. Ask ve inanç, duygunun iki büyük çengelleridir. Bu duygu, insanlara hadlerini, ülkelerinin sinirlarini, dinlerini, sosyal baglarini, bir sevgi ugruna asmalarina neden olmaktadir. Porphyrogennetos, Araplarin vaftiz edilerek hiristiyan olduklarini, imparatorlugun uzak thema’larinda onlara toprak verilerek yerlesmelerinin saglandigi ve üç yil boyunca vergiden muaf tutulduklarini ve parasal destek verildigini ve hiristiyan kizlarla evlenerek “arap damat” olarak kabul gördüklerini yazmaktadir. (...)Digenis, bir Hiristiyan kahramani degildir yani bir aziz degildir. Yakisikli, güçlü, savasçi, öcünü alabilen, güzel yasami ve kadinin mutlulugunu göz ardi etmeyen, birisidir. Kahramanliklari ülkeden ülkeye geçerek dillere destan olmustur. Yani efsanelesmis bir kahramandir. Destandaki en önemli unsur, Arap Emiri’nin, “Arap damat” olarak benimsenmesi ve sik sik damat sözcügünün vurgulanmasidir.(...)“Digenis Akrites” destaninin en önemli özelligi, hem ulusal bir kimlik, ayni zamanda da filolojik, dilbilimsel, folklorik ve tarihsel açidan bir deger tasimasidir. Bu destanin ortaya çikisi, çagdas Yunan edebiyatinin gelisiminde önemli bir dönüm noktasini olusturmustur. Destan, Yunanli ulusal ozan Kostis Palamas’i çok etkilemistir. Ünlü Türk halk destani olan “Köroglu Destani”ndaki ulusal kahraman Köroglu da Digenes Akritas’in bir modelidir.Esin Ozansoy