Düşünmenin Doğru Ölçüsü

Gazzâlî’nin Ta’lîmiyye olarak da anılan Nizârî-İsmâilî Şiîlerine yönelik bir eleştiri olarak kaleme aldığı el-Kıstâsu¨’l-Mu¨stakîm, din söz konusu olduğunda aklı kullanmaya karşı olan bir mezhebin sıkı takipçisine aklı kullanmanın ölçu¨su¨ ve gerekliliğini ustaca anlatmaktadır.

Gazzâlî burada, özellikle felsefe ve dinin sık sık başvurduğu iki referans olarak mantık ilmi ve Kur’an u¨zerinde durur ve dahası, mantığı meşrulaştırmaktan öte Kur’an’ın, anlamın bir şartı olduğunu âdeta ilan etmiş olur. Kendisinin de belirttiği gibi, Mu¨slu¨manlar için zorunlu saydığı akıl ve mantık bilgilerini bir söylem stratejisi olarak Kur’an terimleri ve Kur’an’dan örnekler yoluyla bu¨yu¨k bir incelikle muarızına sunar. Nihayetinde, Kur’an’ın emirleri ile mantık ilkelerinin uyumlu işleyişini şu¨pheye yer bırakmayacak şekilde ortaya koyarak muarızını reddedemeyeceği bir yöntemle ikna eder.

Hem Gazzâlî’nin ve onun şahsında İslam du¨şu¨nce tarihi mirasının bir parçası olması hem de Kur’an ve akıl yu¨ru¨tme arasında kurduğu ilişki biçimi bakımından dikkate şayan bir öneme sahip Du¨şu¨nmenin Doğru Ölçu¨su¨: el-Kıstâsu¨’l-Mu¨stakîm, konuya ilgililerin yanı sıra geniş bir okur kitlesi için de çarpıcı bir çalışma niteliğinde.