Eski Türklerde Üç Din Şamanizm, Budizm, Maniheizm

Türklerin inandigi dinlerde, gökyüzüne bagli inançlar, büyük yer tutar. Gök, insanlara her zaman güç ve kuvvet verir. Türk Kaan’lari, güçlerini her zaman gökten almistir. Eski Türklerin dini Gök-Tanri dinidir. Bu din, yerlesik toplumlardan çok, avcilik, hayvancilik ve göçebe toplumlara özgüdür. Gök, günesten daha önemlidir. Romen dinler tarihi uzmani Mirceau Eliade, Gök dininin, Orta ve Kuzey Asya toplumlari için önemli oldugunu söylerken, Türk kültürü ile ilgili arastirmalariyla tanidigimiz R. Giraud, Gök-Tanri inancini bütün Türklerin ana kültü olarak kabul eder. Gök-Tanri inancinin temellerini Orhon Anitlarinda görebiliriz. Tanri, Türk ulusunun yasami ve gelecegi ile ilgili “Ulu Varlik” konumundadir. Vezir Tonyukuk’a bilgeligi veren, Istemi ve Bumin Kaan’i tahta çikaran Gök-Tanri’dir. Gök-Tanri, yüksek ahlâki degere sahiptir. Bu Tanri, gök kubbeden dünyayi yöneten ve çeki düzen verendir. Bizansli tarihçi, Th. Simokattes, Gök-Tanri’nin tek yaratici varlik oldugunu söylerken Türklerce suya saygi ve sevgi gösterildigini belirtir.Bu çalismada, Türklerin yasam ve kültüründe önemli rol oynayan üç dinden söz etmektedir. Bunlar, Samanizm, Budizm ve Maniheizm’dir. Eski Türk dinlerinin temel niteligini Samanizm olusturur. Türk yaratilis efsanelerinde de kisi ve yeryüzünün Tanri Ülgen tarafindan yaratildigi anlatilir. Gökyüzündeki doga varliklarinin yer aldigi bu dinlerde kavimler, günes, ay ve yildizlari Tanri olarak tanimis, ancak “gök” ile ilgilenmemislerdir. Oysa bozkir Türk dini, günes, ay ve yildizlara degil, Gök ile simgelenen Tanri inancina dayanmaktadir.