Gülhaç Aydınlanması

XVII. yüzyilin baslarinda büyü, simya ve Kabala açisindan yeni bir çagin baslangicini haber veren, doga hakkindaki yüksek seviyedeki bilgi ve kudreti ifsa eden iki manifesto yayimlandi. Yazari belli olmayan bu belgeler "Gülhaç Kardesligi" adina yazilmisti. O zamandan beri bu gizli hareket bitmek tükenmek bilmeyen bir merak konusu ve birçok tartismanin ilgi odagi oldu. Taninmis tarihçi ve akademisyen Frances Yates, bu çalismasinda Gülhaç Aydinlanmasiyla ilgili gerçegi ortaya koymakta ve basta Ingiltere olmak üzere tüm Avrupa'nin siyasi ve kültürel tarihine etkisini ayrintilariyla gözler önüne sermektedir. Çagdas bilim ve tibbin sekillenisinde okültün oynadigi rolü tarikat mensubu olan Descartes, Bacon, Kepler ve Newton gibi önemli isimleri çalismasinin merkezine yerlestirerek anlatan Yates'in çalismasi, Bati ezoterik geleneginin anlasilmasi bakimindan fevkalade önem arzetmektedir.Yates XVII. yüzyilda Gülhaç manifestolari adi altinda yayimlanan dökümanlarin öncelikle dönemin Alman entelektüel camiasina bir aydinlanma etkisi yarattigini ve çesitli entelektüellerin gülhaççi unsurlari kendi ütopyalarina kattiklarini ifade etmektedir. Yazar Gülhaç hareketinin iki unsur üzerinde durmaktadir; birincisi bu hareketin Hermesçi felsefeye, Kabalizme ve Rönesansin büyü geleneklerine dayandigidir. Ikinci unsur ise XVI. yüzyilin ünlü entelektüellerinden John Dee'nin Gülhaççilik üzerindeki etkisidir. Yates, matematik, numeroloji ve bilim alaninda döneminin en önemli uzmanlarindan Dee'nin, Almanya, Bohemia ve Prag'i ziyareti sirasinda Gülhaç hareketini etkiledigini öne sürmekte ve Gülhaççilarin eserlerinde yer verdikleri bilim ve rasyonaliteyle ilgili görüslerinin Dee'nin yazilariyla paralellikler tasidigini ortaya koymaktadir. Kartezyen felsefe ve Francis Bacon'in düsünce anlayislarinin da Gülhaççilarla baglantili oldugunu ifade eden Yates, Elias Ashmole ve Isaac Newton'in da Gülhaç aydinlanmasindan etkilendigini ifade etmektedir.