Prolegomena

Bir Bilim olarak Ortaya Çikabilecek Her Glecek Metafizik Için Prolegomena Kant’in Ari Usun Elestirisi’ nin yayimindan iki yil sonra, 1783’te yayimladigi çalismasidir. Kant Prolegomena’ yi gerçekte anlama güçlükleri kapsadigini düsündügü Elestiri’ nin bir özeti olarak tasarlamisti. Basligin anlattigi gibi, Kant Prolegomena’da Metafizigin bir bilim olarak gelistirilebilmesi için yeni bir temel aradi ve bunu Prolegomena’ nin baslica problemi olarak a priori sentetik bilginin nasil olanakli oldugunu göstermeye çalisarak yapti. Ve gösteremedi. Bir yandan Metafizigin kaçinilmaz oldugunu düsünürken, öte yandan Usun sinirlarinin çizilmesi ve onun Fizigin ya da deneyimin ötesine geçmesine izin verilmemesi gerektiginde diretti: Deneyimin güvenilir duyusal topragini asan Us kaçinilmaz olarak çeliskilere düsüyordu. Çeliski anlak için dayanilmazdir, ve yadsinmalidir. Diyalektik Kant’in bakis açisiiçin yalnizca bir yanilsama mantigi oldugu için, daha iyisi, çeliski gibi birsey hiç olmamalidir. Özdeslik daha iyidir, çünkü A = A der ve degisimi, olusumu, gelisimi vb. olanaksizlastiran bir tutuculugu salik verir. Kant, hiç kuskusuz Leibniz’i izleyerek, özdeslik ilkesinin analitik yargilarin karakterini belirledigini kabul eder, çünkü analitik yargilar öznenin yüklemde kapsanmasi anlaminda yalnizca özdeslik ilkesine altgüdümlüdür ve yanlis ya da çeliskili olmalari olanaksizdir. Böylece bilgi tek-yanli bir önerme problemine, ve gerçeklik bir dogruluk sorununa indirgenirken, pozitivist-analitik felsefe Kant’in felsefesinin hiç olmazsa bir bölümünde duygudas bir ton bulur. Ama Kant analitigin kendinde sentetik de oldugunu, ya da sentetigi vazgeçilmez öncülü olarak olmak zorunda oldugunu gözden kaçirarak a priori sentetik yargilar dedigi ikinci bir önerme ya da yargi türünü ileri sürer. Bu önermeler özdeslik ilkesi üzerine dayanmazlar çünkü özneleri onda a priori kapsanmayan ve ancak deneyim, gözlem vb. yoluyla ona eklenen yabanci yüklemler ile baglidir. Kant’in Metafizigi kurtarma çabalari sonunda deneyim kökenli vegene de evrensel olmalari gereken önermeler problemi ile karsi karsiya kalir, çünkü bilgi verebilmek için a priori sentetik yargilarin zorunlu oldugu denli evrensel de olmasi gerekir. Oysa bu David Hume’un bütün bir görgücülügünün takilip kaldigi ve böylece onu insana bilgiyi degil ama kuskuyu salik vermeye götüren noktanin kendisidir. — Aziz Yardimli