Sürgün Çerkezlerin Hazin Yolculuğu

Dünyada, tarih boyunca yapılan bütün savaşlarda, her zaman masum insanlar topraklarından kovulup, oradan oraya sürülüp gitmişlerdir. Çerkesler de, dünyada mülteci durumuna düşmüş milyonlarca insanla aynı acı kaderini paylaşmış, aynı acıyı yaşamış bir millet olarak tarihinin sayfalarındaki yerlerini almıştır. Sürgün süreci içerisinde birçok insan hayatını kaybetmiş, sürüldükleri topraklarda ise hastalık, açlık ve yoksulluk gibi problemlerle karşı karşıya kalmışlardır. Çerkeş Sürgününden (1864 yılındaki) 65 yıl sonra, 1929 baharında Adigey'e bilimsel çalışma üzerine giden Gürcü tarihçi Si-mon Canaşia'ya, Şapsığların bölgesi Cub-ga'da karşılaştığı 91 yaşında Çerkeş Sürgününe tanıklık eden yaşlı bir Çerkeş o günleri şöyle anlatmıştır: "Deniz kenarında yedi yıl boyunca atılmış insan kemikleri vardı. Kargalar erkek sakallarından ve kadın saçlarından yuvalarını kurarlardı. Deniz yedi yıl boyunca karpuz gibi insan kafataslarını atıyordu. Benim orada gördüklerimi düşmanımın bile görmesini istemem."