Tanzimat Sonrası Yayıncılık ve Roman Yeni Osmanlılar ve Tezli Romanlar

Modernite deneyimi birbiriyle çatisan iki modern kimlik yaratmistir: tüketimcilik ve vatandaslik. Tüketimcilik metalara baglanmayi ve bencil bireyselligi içerir. Vatandaslik ise, kolektif olana bagliligi ve kolektif olan için sorumluluk duymayi. Osmanli modernlesmesi sürecinde de, Tanzimat’tan sonra, birbiriyle çatisan bu iki modern kimligin ön egilimleri görülmeye baslanmistir. Bu nedenle Yeni Osmanlilar ve onlara yakin yazarlar, Tanzimat bürokratlarinin asiri tüketimci ve topluma karsi sorumsuz davranislarini eserlerinde elestirmislerdir. Yazarlarin bu elestirileri, romanlarinda unutulmaz karakterler yaratmalarina neden olmustur. Bu karakterlerden, belki de en önemlisi, Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdasi romanindaki, asiri tüketimci birey Bihruz Bey’dir. Fakat ondan önce Ahmet Mithat’in, Felâtun Bey ile Râkim Efendi romaninda, tüketimci birey Felâtun Bey’in karsisina çikarilan: etrafindakilere karsi sorumlu, çaliskan, üretken ve geleneklerine bagli ve ayni zamanda Batili degerlere de sahip olan Râkim Efendi, Yeni Osmanlilar’in hayata geçirmek istedikleri ‘vatandas’ tipini temsil etmektedir. Her iki yazarin düsüncelerinde Aydinlanma düsünürlerinin etkisi olmakla birlikte, Recaizade Mahmut Ekrem’in Rousseau’nun fikirlerine çok daha yakin oldugu saptanmistir.