Tehâfüt ve Geleneği

İslâm du¨şu¨nce tarihinde tartışma konusu olan ve önemli bir yer tutan “Tehâfu¨t” geleneği, Gazzâlî’nin Tehâfu¨tu¨’l-felâsife adlı eseriyle başlamış ve yazımı Osmanlı dönemine kadar devam etmiştir. İşte, Tehâfu¨t ve Geleneği, Tehâfu¨t kitaplarını, bu kitapların mu¨elliflerini ve eserlerde tartışılan meseleleri u¨ç bölu¨mde ele alan kapsamlı bir çalışmadır. İslâm du¨nyasında felsefe ve kelâm arasındaki ilişkiyi, Tehâfu¨t geleneğini ve bu gelenekle, kavramsal açıdan IX-X. yu¨zyıllarda faal hale gelen felsefe arasındaki mu¨nasebeti, Gazzâlî’den başlayıp Osmanlı ilim ve du¨şu¨nce geleneğinin son merhalesine kadarki su¨reci içine alacak şekilde irdeleyen bu çalışmada böylece kelâm-felsefe etkilenimi hakkında bir kanaate ulaşılır.

Eserin son bölu¨mu¨nde İbn Ru¨şd’u¨n, Gazzâlî’nin Tehâfu¨t’u¨ne reddiye olarak yazılan Tehâfu¨tu¨’t-tehâfu¨t adlı eseri, Gazzâlî’ye cevap mâhiyetinde kullanılır. Gazzâlî’nin, kelâmî geleneğin u¨ru¨nu¨ olan Tehâfu¨t’u¨ne reddiye olarak yazılan Tehâfu¨tu¨’t tehâfu¨t; Tehâfu¨t ve şerhlerinin, felsefî meselelere nasıl baktığını ve İbn Ru¨şd’u¨n Tehâfu¨t’teki göru¨şleri bağlamında, Gazzâlî’ye karşı tutumunu ortaya koymakla birlikte İbn Sînâ’nın, eleştirilerin merkezinde yer alan göru¨şlerini zikrederek Tehâfu¨t tartışmalarına felsefî bir savunma getirir.