Abbasî Dönemi’Nde Bir Dünya Tarihi Anlatısı Kurmak

Abbasi döneminde hilafet merkezinin Şam’dan Bağdat’a
nakledilmesi ve bu süreçte ilim merkezinin de değişmesiyle
Irak Tarih Ekolü’nün oluşum süreci hız kazanmış, neticede
3/9. yüzyılda Irak bölgesinde Medâinî, İbn Kuteybe, Belâzürî,
Yâkûbî gibi önemli tarihçiler ortaya çıkmıştır. Bu dönemde
aynı zamanda Şuûbiye hareketinin etkisiyle mevaliye dair
bilgiler tarih kitaplarında kendilerine daha çok yer bulmuş,
Arapça eserlerin Farsçaya çevrilmesiyle Farsça İslâm
tarihlerinin ilk örnekleri yazılmıştır. Yine Helenistik kültürün
etkileri tarih kitaplarına bu dönemde girmeye başlamıştır.
Bu yüzyılın sonlarında Bağdat’ta dünyaya gelen Mes’ûdî,
eserlerini tüm bu izleri ve etkileri üzerinde taşıyan bir tarihçi
olarak vermiştir.
Dünya coğrafyasını ve üzerindeki devletlerin tarihini anlatan
Mes’ûdî’nin metinleri, geniş bir mekânı ve zamanı kapsar.
Ayrıca seyahatleri vasıtasıyla da bu coğrafyanın büyük bir
kısmını gezen müellifin gözlemleri, tarih anlatısının önemli
bir unsurudur. Böylece coğrafya başta olmak üzere edebiyat,
kelam, astronomi, astroloji gibi pek çok ilmi “ahbâr” çatısı
altında tarih sahası içine almış, bu ilimleri kronolojik dünya
tarihiyle birlikte kaydeden bir anlatı ortaya koymuştur. Bu
kitapta inceleme konusu edilen Mürûcu’z-zeheb ve et-Tenbih
adlı eserleri onun tarihi nasıl ele aldığını ve kapsamını nasıl
belirlediğini anlamak için uygun bir zemin teşkil etmektedir.
Bu çalışmada Mes’ûdî’nin eserlerinde öne çıkan özellikler
tespit edilerek tarihçiliğini açıklamak için kuramsal bir
çerçeve çizilmesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda müellifin
tarihçi kimliği, eserlerindeki yazılı ve sözlü kaynaklar,
metodu, tarihin konusu ve İslâm tarihindeki izdüşümleri
incelenmiştir. Böylelikle gerek İslâm tarih yazımında gerekse
de bir dünya tarihi anlatısı kurmada, köklerini ahbâr
geleneğinden alan bir metodolojiden bahsetme imkânı
doğmuştur.