Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye'nin En Eski Kültürleri

Ülkemizin kültür mirasi, uygarlik tarihinin çok küçük bir dilimini temsil eden ve daha çok kolay algilanir anit yapilarin bulundugu Efes, Bergama, Bogazköy gibi büyük ören yerleriyle özdeslesmistir. Buna karsin görkemli uygarliklarin nasil gelistigini ortaya koyan, onlarin önasamalarini temsil eden dönemler göz ardi edilmis, çalismalar Erken Cumhuriyet Dönemi'nde kazisi yapilan Alisar, Alacahöyük, Troya gibi birkaç kazi yeriyle sinirli kalmistir. Arastirmalarin sinirliligi, uygarligin gelisim sürecinin ögrenilip benimsenmesini engellemis, kalip bilgilerin ezberleme düzeyinde kalmasina neden olmustur. Anadolu arkeolojisi 1950'li yillardan sonra çok az yeni bilginin üretildigi duragan bir döneme girmistir. Oysa bu süreç içinde çevremizdeki ülkeler arkeolojiye önem vermis, çok sayida yeni yer kazilmis ve varligi önceden bilinmeyen kültürlerin izleri ortaya çikarilmistir. Bu süreçte Anadolu'nun tarihöncesi ve öntarih çaglari, Balkan, Ege ve Yakindogu uygarliklarinin gölgesinde kalarak önemsizlesmistir. Bununla birlikte 1968 Keban Baraj Alani kurtarma kazilarinin getirdigi ivme ve heyecan giderek tüm ülkeye yayilmis ve Türkiye'de bir "arkeoloji patlamasi" yasanmistir. Türkiye halen, bölgesinin arkeolojik bakimdan en az arastirmis ülkesi konumundadir; bazi bölgelerimizin geçmisiyle ilgili hiçbir bilgimiz olmadigi gibi, ülkemizin topraklarinda gelisen birçok özgün kültürü de ancak yeni yeni tanimaya basladik. Arastirmalarin bu kisitliligina karsin son 20-30 yil içinde ortaya çikan sonuçlar, dünya uygarliginin gelisim sürecine bakisimizi tümüyle degistirecek kadar önemli ve çarpici olmus, düsünce sistemimizi zorlamaya baslamistir.Uzun yillar Anadolu ve çevresindeki ülkelerde çalismis olan meslektaslarimiz Antonio Sagona ve Paul Zimansky, ortaya çikan yeni bulgularin isinda Anadolu ve Trakya'nin tarihöncesi ve öntarih dönemlerini ele alarak yeniden degerlendirmis, Anadolu'nun uygarligin gelisim süreci açisindan tasidigi önemi vurgulamislardir. Son yillarda ortaya çikan bilginin alisilagelenden farkliligi ve yogunlugu, geleneksel kaliplari öylesine zorlamaktadir ki, ortaya çikan yeni tabloyu konunun uzmanlari olarak bile algilamakta güçlük çekmekteyiz. Önceki yillarda Alacahöyük ve daha sonra Çatalhöyük buluntularinin yarattigi saskinligi, günümüzde Göbekli Tepe, Körtik Tepe, Asikli Höyük, Tepecik-Çiftlik, Seyitömer ve Küllüoba gibi çok sayida kazi yerinde yasamaktayiz. Bu yeni bulgularin uygarlik tarihine bakis açimiza dogru olarak yansiyabilmesi için kuskusuz zamana gerek vardir. Yazarlar bu kitapla güç olani basarmis, baslangicindan Demir Çagi'nin içlerine kadar olan süreci çesitli yönleriyle ele almislardir. Kitap bir yanda dönemsel, kültürel ve bölgesel farkliliklari çok açik bir biçimde vurgularken, ayni zamanda bütüncül bir bakis açisini kaybetmeden kültürel sürekliligi yansitabilmistir.-Mehmet Özdogan- (Tanitim Bülteninden)