Bal Arılarında Yapay Tohumlama

Bal arısının ekonomik ve ekolojik öneminin artarak sürmesi, korunması ve geliştirilmesi çabalarını gündemde tutmaktadır. Bunun doğal sonucu olarak, hem arıcılık pratiğinde hem de araştırma aktivitelerinde gerekli bir araç olan yapay tohumlama tekniğini öğrenmeye ve kullanmaya ilgi günden güne artmaktadır. Gerek yurt içinde gerekse yurt dışında bu ilgiye karşılık çeşitli eğitim programları zaman zaman yürütülmektedir. Ancak, bu alanda Türkçe yayımlanmış kapsamlı bir kitap henüz yoktur. Bal arısı üreme biyolojisinin önemli ve temel konularını da içeren bu kitabın hem yapay tohumlama tekniğini öğrenmeye yeni başlayanların yanı sıra deneyimli yapay tohumlamacılar için başvuru kaynağı olması, hem de bal arısı biyolojisi ve yetiştiriciliği alanında öğrenim görenlerin kaynak gereksinimini karşılaması amaçlanmıştır. Biyolojide resimler/fotoğraflar ayrıntılı yazılmış açıklamalardan çoğu zaman daha fazla bilgi içerir. Bu nedenle, çeşitli saha ve laboratuvar çalışmalarım sırasında çektiğim fotoğraflara kitapta sıkça yer verilmiş, böylece anlatımlar somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Arıcıların bilimsel bilgiye ulaşma güçlüğü karşılaştıkları sorunlardan biridir. Bal arısı üreme biyolojisi ve yapay tohumlama ile ilgili bilimsel makale boldur ve her geçen gün bunların sayısı artmaktadır. Bununla birlikte, spesifik dergilerde İngilizce yayımlanan bu makaleler kolay anlaşılabilir tarzda yazılmadıkları için arıcıların bu yayınlardan yararlanmaları olanaklı değildir. Bu kitapta bal arısı üreme biyolojisi ve ana arının yapay tohumlanması konuları üzerine yapılmış bilimsel araştırma makalelerinin sonuçları, yoğunlaştırılmış olarak arıcılara ve bal arısı biyolojisi ve yetiştiriciliği alanında öğrenim gören öğrencilere sunulmaya çalışılmıştır. Bu kitap, bundan birkaç yıl önce yayımlanmaya hazırlanmış ancak, kitabın içeriğini basım öncesi sürekli güncelleme isteği gecikmeye neden olmuştur. Bununla birlikte bu gecikme, özellikle bal arısı çiftleşme davranışı ve bal arısı semeni muhafazası alanındaki son gelişmelerin kitaba aktarılmasına fırsat tanımıştır. Bu konuları, bu kitapta olduğu gibi son gelişmelerle birlikte aktaran yerli ya da yabancı bir kitap henüz yayımlanmamıştır. Sekiz bölümden oluşan kitabın ilk iki bölümünde, arıcılıkta ve bal arısı biliminde yapay tohumlamanın önemi, gerekliliği ve kullanım alanları açıklanmış, ardından bal ÖNSÖZ viii arılarında yapay tohumlama tekniğinin geçmişten günümüze gelişimi özetlenmiştir. Üçüncü bölümde doğal çiftleşmiş ve yapay tohumlanmış ana arılar çeşitli yönlerden karşılaştırılmış, böylece yapay tohumlanmış ana arıların doğal çiftleşmişler kadar, hatta onlardan daha iyi üreme özelliklerine sahip olmalarının ve kolonilerinde yüksek performans sergilemelerinin önkoşullarına değinilmiştir. Dördüncü bölümde ana arı ve erkek arı üreme organlarının yapıları ve işlevleri ayrıntılı açıklanarak tekniği öğreneceklerin temel oluşturmalarını sağlamak amaçlanmıştır. Beşinci bölümde bal arısı biyolojisinin en ilgi çekici, aynı zamanda aydınlatılmayı bekleyen gizemli noktalarının olduğu çiftleşme davranışı ayrıntılı irdelenmiş, çiftleşme eyleminin oluş mekanizmasını açıklamak amacıyla ileri sürülen senaryoların ayrıntıda farklılıkları ortaya konulmuştur. Altıncı bölümde yapay tohumlama ekipmanı tanıtıldıktan sonra, yedinci bölümde yapay tohumlama işlemi özgün fotoğraflarla desteklenerek anlatılmıştır. Kitabın son bölümünde bal arılarında yapay tohumlama başarısını etkileyen belli başlı faktörler açıklanmıştır. Önemli bir gereksinimi karşılayacağını düşünerek, ana arıların yapay tohumlanması alanındaki 30 yıllık deneyimimin bana verdiği cesaretle yazdığım bu kitabın arıcılara, araştırmacılara ve bal arısı yetiştiriciliği alanında öğrenim gören öğrencilere yarar sağlamasını ümit ederim. H. Vasfi Gençer Ocak, 2018