Çokuluslu Şirket Radikal Bir Yaklaşım

Küresel ölçekli üretimin temelleri, çokuluslu sirketin önde gelen teorisyeni Stephen Hymer’in eserinde bizden çok önce anlatilmisti. Bu nedenle Hymer’in eserini göz önünde bulundurmak, çokuluslu sirketin yayilmasi, küresel is yönelimi, küresel ve yerel yedek emek ordusu, uluslararasi rekabet, üretimin yogunlasmasi, asiri kâr, ekonomik krizler, yeni iletisim teknolojileri… gibi emperyalizme iliskin pek çok meselenin anlasilmasina yardim ediyor.John Bellamy FosterÇokuluslu sirket, modern kapitalizmin ilanihaye egemen örgütsel biçimi haline gelmistir. Piyasanin cisimlestigi sirket, sanayi devriminin baslangicindan beri ölçek bakimindan atölyeden fabrikaya, fabrikadan ulusal sirkete, ulusal sirketten çok bölümlü sirkete ve simdi çok bölümlü sirketten çokuluslu sirkete/uluslararasi sermayeye dogru büyümüstür.Çünkü çokuluslu sirket, isçiler, müsteriler, tedarikçiler, danismanlar, komisyoncular, müsavirler gibi çok sayida insani örgütleyen toplumsal ve siyasal (iktidar) bir yapidir. Ulusal firmalar, ulusal piyasa yönünden düsünürler; çokuluslu sirket ise bütün dünyayi kendi piyasasi olarak görür ve imalat ile pazarlamayi küresel ölçekte planlar.Yasal anlamda çokuluslu sirket, egemen bir devlet tarafindan verilen haklar çerçevesinde faaliyet gösteren bir kisidir, bir milliyeti, ulusal bir aidiyeti vardir. Vergilerinin çogunu vatandas olarak hukukuna tâbi oldugu devlete verir. Çokuluslu sirketin baska ülkelerdeki çikarlari, vatandasi oldugu ulus-devletin uluslararasi haklari/ekonomik ve ekonomi disi aygitlari tarafindan korunur.Teoride sirket, yabanci bir devletin egemenligi altinda faaliyette bulunan bir kisidir. Pratikte ise çok sayida ulusal hükümetin fiilî iktidari, çokuluslu sirket nezdinde egemen bir devletten çok bir kent yönetimi iktidarindan ibarettir.Hymer öncülük ettigi çokuluslu sirket teorisinde, firmanin kendisinin genislemesi, uluslararasi isbölümü, siniflara iliskin bir dünya hiyerarsisinin yaratilmasi, uluslararasi kapitalist sinif ile isçi sinifi arasindaki çatisma, üretimin uluslararasilasmasi süreçlerini göstermistir.