Doğu ile Batı Arasında San Lazzaro Sahnesi - Ermeni Mıkhitarist Manastırı ve İlk Türkçe Tiyatro Oyun

18. yüzyilin sonunda, Ermeni Mikhitarist Manastiri’nda yazilan ve Venedik Karnavali’nda düzenli olarak icra edilen ilk modern Türkçe oyunlar, yazildiklari tarihten yaklasik iki asir sonra kendilerine hayat veren Ermeni rahiplerin dogdugu ülkeye, Türkiye’ye dönüyor.Ermenilerin modern Türkçe tiyatronun kurulusuna yaptiklari önemli katki çogumuz tarafindan bilinir. Fakat arastirmalar, genellikle 1800’lü yillarin ikinci yarisinda Istanbul’da kurulup gelismis olan profesyonel Ermeni tiyatro gruplari, bunlarin Türkçe verdikleri temsiller ve Türkçe icra edilen tiyatroya sunduklari katkilar noktasinda yogunlasir. Oysa Ermeni tiyatrosunun Türk tiyatrosuyla iliskisi bu dönemden çok daha önce, henüz Istanbul’da ne modern bir Ermeni, ne de modern bir Türk tiyatrosundan bahsetmenin mümkün olmadigi yillarda, Venedik’te Mikhitaristlerin San Lazzaro (Surp Gazar) Adasi’ndaki manastirlarinda baslamistir. San Lazzaro Adasi’nda, çogu Osmanli ülkesinde dogmus olan Mikhitarist Ermeni Rahipler tarafindan yazilip günümüze kadar ulasan Ermeni harfli en eski Türkçe tiyatro metinleri 1790'li yillara aittir. Ancak bu eserler bugüne kadar ne Türk, ne de Ermeni arastirmacilar tarafindan ayrintili biçimde incelememislerdir. Basta Metin And olmak üzere bazi arastirmacilar eserlerinde bu oyunlardan sadece birkaç satirla bahsetmekle yetinmislerdir. Ve sonuçta Türkiye'de Batili anlamdaki tiyatronun, bir edebi tür olarak, Sinasi'nin 1860'ta yazdigi Sair Evlenmesi ile basladigi konusunda genel bir kanaat olusmustur. Söz konusu oyunlara yönelik ilk ciddi arastirma 1984 yilinda Venedik Ca' Foscari Üniversitesi'nin Dogu Dilleri ve Edebiyatlari bölümünü bitirme teziyle ugrasirken Yervant Baret Manok tarafindan gerçeklestirilmistir. Ancak bu degerli çalisma o tarihlerde çok fazla ilgi görmemis ve arastirmaci tarafindan degerlendirilecegi günü beklemek üzere rafa kaldirilmistir. Iste simdi bu degerli çalismanin Türkiyeli okurlarla bulusma zamani! 18. yüzyilin sonunda, Ermeni Mikhitarist Manastiri’nda yazilan ve Venedik Karnavali’nda düzenli olarak icra edilen ilk modern Türkçe oyunlarin, yazildiklari tarihten yaklasik iki asir sonra kendilerine hayat veren Ermeni rahiplerin dogdugu ülkeye, Türkiye’ye gecikmeli dönüsü Bgst Yayinlari ve Anadolu Kültür arasindaki isbirligi çerçevesinde gerçeklestiriliyor.