Erzurum’da İngiliz Konsolosu Everett’e Ermeni Suikastı

Dünyada, bir ağaç yaprağının kımıldadığı her yerin altında, bir İngiliz bulursunuz. İran Atasözü.
William Beaver- Under Every Leaf-How Britain Played the Greater Game from Afghanistan to Africa, 2019.

Etnoğrafik temellerde küçük yönetim biçimleri oluşturmak, ülkenin dağlık yapısı, para darlığı, ulaşımın berbatlığı, mevcut birkaç telgraf hattı ve uzun ve zor kış şartlarının mevcudiyeti, bahse konu merkezden yönetilecek hükümete çok büyük engeller oluşturur. William Everett, Küçük-Asya Nüfus Raporu, 11 Mayıs 1895

Patrik Ormanyan: Bölgeye silah sokulduğunu ve her Ermeni’nin evinde silah bulunabileceği bana açıkladı. Ermenilerin çok beklemeyeceğini, kendileri için bir şeyler yapılmadığını görünce, kolaylıkla bir kışkırtma sonucu doğacak ihtilafla Rusya’nın yardımıyla harekete geçeceklerdir. Türkiye’de yaşayan Ermeniler için talimat geldiğini ve şüphesiz ki Rusya Ermenistan’ında bir hareketin başlamak üzere olduğunu ve kardeşlerini kurtarmak için asker (ordu) organize ettiklerini bildirdi. Onlar Ruslar tarafından yönetilmektedir. M. Ormanyan’dan Everett’e, 1880.

Erzurum İlinin doğu ve güneyinde tam olarak tanımlayamadığım bazı hareketler başladı. Şu an, Ermeni köylüler silahlanıyor ve bazı Ermeni ajan ve öğretmenler kendi halkına, Kürtlere karşı veya henüz belirleyemediğim isyana katılmak için “hazırlanın ve hazır olun” gibi dalaşma konusu düşünceler yayıyorlardı. Muhtemelen siz sınırın öte tarafındaki Ermenilerin yakın bir süreden beri silahlandıklarını ve bu silahlanmanın devam ettiğinden haberdarsınız. Bu silahlanmaya Rus Hükümeti göz yummaktadır, eğer aksi olsaydı çoktandır bu silahlanmayı kolaylıkla önleyebilirlerdi. Bölgeyi ziyaret eden Amerikalı misyonerlerde Rusya Ermenistan’ın da yaşayan Ermeni gruplarının Eçmiyazin’de silah temini için olduklarına tanık olmuşlar. William Everett’den Trotter’a, 24 Kasım 1880.