Lugatçe-i Felsefe

Felsefeye iliskin Arapça ve Fransizca bazi eserleri mütalaa ettigim sirada felsefi terimlerin bu iki dilde tesadüf ettigim karsiliklarini bir mecmuaya kaydetmistim. Bunlarin perisan bir halde kalmasina ve sarfettigim emegin bu sekilde heder olmasina gönlüm razi olmadi. Gerçekten de bu konuda sarfedilen mesai öyle pek kolay feda edilecek bir sey degildi. Çünkü bu ise en evvel, felsefeyi Ibn Bâcce’nin en seçkin ögrencilerinden tahsil etmis olan meshur Musevi hakîm Ebû Imrân Musa bin Meymun’un Delâletü’l-Hâirîn baslikli eserinden baslamis idim. Bu kitap Ibrani harfleriyle, Arap dili üzere yazilmis oldugundan felsefeye ait fasillarinin Fransizca tercümesiyle tatbikinde pek ziyade güçlük çekmis idim. Bu eser Avrupaca Guide des Égarés basligiyla taninip, mütekellimlerin mezhebi hakkinda en önemli bilgi kaynagi sayilmistir. Bunu müteakiben, bir taraftan Aristoteles’in bazi eserlerini ve diger taraftan Ibn Rüsd’ün bunlardan iktibâsen yazdigi Telhîsât’i, Kütübhâne-i Hidivî’den istinsâh ettirerek mütalaa ettim. Sonra da Sehristânî’nin Kitâbü’l-Milel ve’n-Nihal’i, Zevzenî’nin Muhtasar Târîh-i Hukemâ’si, Fârâbî ile Ibn Sînâ’nin bazi eserleri, Ebû Abdullâh el-Kâtib’in Mefâtîhu’l-Ulûm’u, Ibnu’n-Nedîm Bagdâdî’nin Kitâbü’l-Fihrist’i gibi Avrupa’da basilmis birtakim nadir kitaplari ve diger birçok mantik kitaplarini gözden geçirerek, bunlardan her ne buldumsa aldim. Bu sekilde cem ettigim kelimeler ve tabirler büyücek bir mecmua teskil etmis ise de bunlar mantik ve eski felsefeye ait oldugundan yeni terimlerin de karsiliklarini bulmak lazim geldi. Bu noksani da âcizâne kütüphanemde mevcut lûgat kitaplarindan Fransiz ve Ingiliz ve Arap ve Fars dillerine ait olan kamuslara müracaat ederek ve bunlarla maksadin temini mümkün olamadigi halde kelimelerin etimolojik anlamlarina nazaran birer tabir bulmak suretiyle mümkün mertebe ikmal etmek üzere bu Lûgatçe’nin tertip ve tanzimine basladim. Ve Bulletin de la Société Française de Philosophie basligiyla yayinlanmakta olan süreli yayinin bazi numaralarinda, 1904 senesinden beri yer almis ve bu kere son bulmus ise de henüz ayrica kitap seklinde toplanmamis olan Yeni Felsefe Lûgatçesi’ni baslica kaynak kabul ederek, buna dâhil edilmis olan yeni terimlerin hemen hepsini aldim. E. Goblot’nun Felsefe Lûgatçesi’yle diger lûgatçelerde mananin açiklik kazanmasina hizmet ediyor gördügüm özet bilgileri de ait olduklari kelimelere ilave ettim. Kisacasi bu naçiz eser, diger lûgatlerin hiçbirine henüz geçmemis olan yeni felsefe terimlerinden baska felsefeyle ilgili olan tip bilimine ve sosyal ve ekonomik bilimlere ait bir hayli kelimeleri de içermektedir. Bununla beraber âcizâne eserimin pek noksan oldugunu ve ancak ilim ve irfan erbabinin tashih kalemleri için hazirlanmis bir müsveddecik teskil edebilecegini itiraf ederim. Yegâne emelim mütalaa erbabina naçizâne bir hizmette bulunarak hayir ile yâd olunmaya hak kazanmaktan ibaret oldugundan görülecek hatalarin iyi niyetime bagislanacagi ümidindeyim.