Mai ve Siyah

Halid Ziya, Servet-i Fünun ve Cumhuriyet Dönemi Türk romaninin gerçek anlamda Batili bir kimlik kazanmasinda önemli katkisi olmus bir yazardir. Halid Ziya romaninda esas mesele arzu etmektir ve bunun tekrar eden bir motif, bir izlek oldugunu da görürüz. Bütün karakterlerini ortaklastiran seydir bir bakima. Bu, Halid Ziya romaninda modern bireylik hâlinin bir temel göstereni olarak kurgulanir. “Beser hayati” kavramini kullanir Halid Ziya. En basindan beri anlatmaya çalistigi budur. Roman insana, insanin iç dünyasina ait bir türdür. Halid Ziya, okuyucusunu karakterlerinin iç dünyalarinin derinliklerine davet eder. Bu karakterler kendisinin de içinde biçimlendigi toplumun parçasidir. Sancilari, hesaplasmalari, içinde biçimlendikleri topluma ve kültüre aittir. Onun edebiyatini kendinden önce ve hatta uzun süre sonraki edebiyatlardan da ayiran nokta ders vermeyen, ögretmeyen, otoritesini geriye çekmis anlaticilardir aslinda ve model olma yükünü tasimayan, kaybeden karakterleriyle özerk bir edebiyat olmasidir. Halid Ziya’nin köksüzlükle, taklitçilikle elestirilmesinde de bu özerk edebiyat anlayisinin etkisi vardir ne yazik ki. Ama bu edebiyat tam da içinde biçimlendigi toplumun yasadigi kirilmalarin, sancilarin izlerini tasir. Halid Ziya’nin kendisi de yasadigi cografyadaki modernlik deneyiminin öznesi olan bir Osmanli entelektüelidir nihayetinde ve bütün bu kirilmalarin, krizlerin içinde biçimlenen bir yazardir. Halid Ziya hiçbir zaman bize mutlu sonlar anlatmiyor. Hayatta basarili olmus, arzularini sonuna kadar gerçeklestirip hayatini mutlu bir sekilde sürdürmüs karakterler hiçbir zaman birincil karakterler olmuyor. Böyle karakterler yok mu? Var. Ama ikincil, üçüncül karakter olarak uzaktan görürüz onlari. Halid Ziya bizi hep digerine, diger hayat tasavvuruna dogru çeker. Kadinlar için de erkekler için de böyledir bu.