Osmanlı Ancien Regime'i Modern Devleti Yeniden Düşünmek

Sultan Ahmed Camii’nden yükselen ezan Divan Yolu’nda yankilanirken, bu sesle dikkati dagilmis kapi görevlisi, ancien régime tarihçisi ve modern devlet uzmani Alexis de Tocqueville’in sessizce yanindan geçip Basbakanlik Arsivi’ne girdigini fark etmedi. Tocqueville koridor boyunca hizli ve uzun adimlarla yürüdü ve merdivenlerden bir kat yukari çikip sola, okuma salonuna dogru ilerledi. Gidip odanin arka tarafindaki masalarin en son sirasina oturdu. Bir önceki arastirmaci, masanin üzerinde bir yigin kirmizi ciltli defter birakmisti. Tocqueville merakla en üstte duran evraki açti...Alexis de Tocqueville Istanbul’u da arsivleri de elbette ziyaret etmedi. Salzmann, bu oyunbaz ve garip görünen varsayimdan yola çikarak, onun ünlü klasik eseri L’ancien régime et la Révolution’daki düsüncelerini Osmanli devlet yapisini inceleyerek irdeliyor. Fransiz Inkilâbi gibi modern devletin de sadece Bati Avrupa olgusu olabilecegi tespitini yapan Tocqueville yaniliyor olabilir mi? Modern devlet, Bati Avrupa disindaki yabanci topraklarda sadece akültürasyon/kültürlenme, kapitalizm veya Bati’ya has sömürgecilik vasitalariyla mi yerlestirilebilir? Tocqueville, Osmanli arsivlerine girseydi, devletin nasil isledigine dair elinde veriler olsaydi, farkli düsünebilir miydi? Modern devlet kuramina dair ezberlerimiz dogru mu? Merkezî devlet zayifladikça tasra güçlenir mi? Yoksa tasrayi merkeze karsi güçlendirdigi söylenen “Malikâne” sistemi ancien régime altinda dolayli merkezilesme stratejisinin somut bir ifadesi miydi? Son derece zekice yazilmis, mukayese eden, mukayesesinin hakkini veren heyecan verici bir tarih çalismasi var karsimizda. Yeni ve merak uyandirici…