Sultanın Paşaları (1839-1909)

Osmanli devleti 19. yüzyilda, özellikle de Tanzimat ile birlikte yeniden yapilandirilirken, “pasa” payesi de bu dönüsümden payina düseni aldi. Hem Tanzimat (1839-1876) hem de II. Abdülhamid dönemlerinde (1876-1909) yeni ordunun, mülkiye bürokratlarinin en yüksek kadrolari ve tehdit altindaki imparatorlugu müdafaa için Londra’ya, Viyana’ya, Paris’e giden diplomatlarin en önemlileri pasaydilar veya pasa yapildilar. Unvan neredeyse Osmanli devletinin yüksek katlarinin tamamini ifade eden bir terim halini aldi. Prof. Dr. Olivier Bouquet, Basbakanlik Osmanli Arsivi’nde bulunan ve Osmanli devletinin son 35 yilinda görev yapmis 51.000’den fazla mülki memurun sicillerini içeren Sicill-i Ahvâl defterlerinde igneyle kuyu kazarcasina yaptigi çalismanin sonunda, 282 pasalik bir derleme olusturmus. Söz konusu pasalarin arsivde yer alan biyografik fislerini baska kaynaklarla da destekleyerek, Osmanli 19. Yüzyilina damgalarini vuran pasalari, yani aslinda Osmanli mülkiyesini üç eksende mercek altina yatiriyor: Bu statü grubunu belirleyen ayirt edici özellikleri; onlarin yetismesinde belirleyici olan toplumsal ortami, egitim çevresini ve dil etkenini; kariyerlerindeki ilk adimlardan mezara kadar meslek ve yasam güzergâhlarini kapsayan bu eksenler Osmanli devlet bürokrasisinin 1839-1909 arasi dönemine isik tutuyor. Bouquet’nin bu önemli çalismasi, Osmanli tarihinin can alici bir dönemine çözümleyici bir bakis yöneltebilmek için saglam bir zemin sunarken, içerdigi prosopografik bilgiler ve Sicill-i Ahvâl gibi çok zengin, ama yeterince kullanilmamis bir kaynagi hatirlatmasiyla da ayri bir deger tasiyor.